कवि जमुना भट्टराईको कलमले आख्यानका रूपमा नयाँ विधामा प्रवेश पाएको छ । ‘मर्नुअघि’ उपन्यास लेखेर उनी आफूलाई यो समाजमा उदीयमान उपन्यासकारका रूपमा उभ्याउन सफल बनेकी छन् । यसअघि कवितामा गद्य संग्रह ‘अपदस्थ व्यक्तित्व’ मार्फत साहित्यमा प्रवेश गरेकी जमुनाको दोस्रो कृतिका रूपमा ‘मर्नुअघि’ उपन्यास प्रस्तुत भएको छ ।
उनले प्रमुख पात्र दीपामार्फत उपन्यासमा उनको आत्मवृत्तान्तलाई उतारेकी छिन् । विभिन्न छलकपट र वैवाहिक बलात्कारको चपेटामा पर्दै शृंखलाबद्ध गर्भपतनबाट पटक–पटक आफूलाई ब्युँताउँदै समाजमा सहनशील नारीका रूपमा ‘दीपा’ उपन्यासमा एक सफल पात्रका रूपमा उभिएकी छिन् । नियति, समाज र घरपरिवारमा विश्वासघात गर्ने खुरापाती व्यक्तिको चंगुलबाट बारम्बार निस्कने प्रयास गर्दै सहनशील बनेर अघि बढ्दै जाँदा पनि फेरि क्यान्सरजस्तो प्राणघातक रोगसँग लड्दै आफूलाई बचाउन दीपामार्फत जमुना सफल भएकी छिन् ।
प्रमुख पात्र दीपाले पितृसत्तात्मक समाजमा नारीमाथि पुरुषले गर्ने थिचोमिचो जीवनसाथीका रूपमा जीवनभरि साथ दिने वाचाका साथ बाँधिएको वैवाहिक जीवनमा, आफ्नै श्रीमान्बाट राम्रो साथ र सद्भाव पाएकी छैनन् । एक अबला नारीले भोगेको जीवन वृत्तलाई राज नामक दोस्रो पात्रलाई प्रसवपछिको खुसीझैं वेदना अभिव्यक्त गरेपछिको पुस्तक निकाल्ने मनसाय व्यक्त गरेको र मर्नुअघि नै पुस्तक निकाल्न सक्नु यो पुस्तकको विशेषता हो ।
उपन्यासमा दीपा एक प्रतिनिधि पात्रका रूपमा उभिएकी छिन् । उपन्यासकार भट्टराईले आफ्नै वरिपरि देखेका वा भोगेका अव्यक्त भावहरूलाई एउटी नारी पात्र दीपाका रूपमा उजागर गरेर उसले खाएका हरेक ठक्करहरूलाई जस्ताको तस्तै पुस्तकमा व्यक्त गर्नसक्ने हिम्मत र आँट निकाल्नु पनि प्रमुख पात्र दीपाको वैयक्तिक विशेषता देखाउने अदम्य साहस गरेकी छिन् ।
दीपाले आफू पटक–पटक मरणासन्न अवस्थामा पुगे पनि आफ्ना दुई छोराको मुख हेरेर आफ्नो सहनशीलताको पराकाष्ठालाई बढाउँदै नारी एक धर्ती हुन् भन्ने कुरालाई यहाँ सार्थक पार्न सक्षम भएकी छिन् । देखे–भोगे–सुनेका कुरालाई समाजको उत्पीडन, वैवाहिक बलात्कार खेपिरहेका यस्ता र यीजस्ता पीडित पनि छन् हाम्रो समाजमा जसले आफ्नो पीडालाई व्यक्त गर्न नसकेर मृत्युवरण गरिरहेका छन् । हालै हामीले यस्तै खालका केही फरक घटनाका कारण युवा गायिकालाई गुमाएका छौं ।
उपन्यासभित्र अर्थ्याइएका कुत्सित चरित्र र दुर्भावना भएका रघु, कमला, सुदर्शन आदि खलपात्रहरूले गर्दा समाजमा धेरै दीपा मरेका छन् र मर्ने प्रयास गरेका छन् भन्ने कुराको विहंगम दृष्टि हो यो ‘मर्नुअघि’ उपन्यास । प्रमुख पात्र दीपाले आफूले भोगेका कुराहरूलाई आफू नमर्दै समाजअघि जस्ताको तस्तै ल्याउन सकेमा अब उप्रान्त अरू दीपाहरूलाई अरू सुदर्शन, कमला, रघु आदि खलपात्रहरूले दुःख दिने आँट गर्न नसक्लान्, दुःख दिनुअघि दुई पल्ट सोच्लान् ।
केही काल्पनिक र सामाजिक विचलन पुरुषसत्तात्मक पकड, नारीलाई दास ठान्ने नरको प्रवृत्ति, केही आफ्ना अनुभवका कुरा, आफूले भोगेको समाज, सामाजिक विसंगति र उत्पीडन आदि समग्र कुराको विवरणका रूपमा यो उपन्यास प्रकाशमा आएको छ । जुन उद्देश्य र मनसायले लेखकले यो उपन्यासलाई समाजमा ल्याएकी छिन्, सोहीअनुसार उनको प्रस्तुत यो पुस्तकले सफलता प्राप्त गरोस् ।
