कपिलवस्तुको वाणगङ्गा नगरपालिकास्थित बुङ्चीकी ३६ वर्षे सुशीला बेल्बासे दसैं नजिकिँदै गर्दा पिङ राख्ने ठाउँ खोज्न थाल्छिन् । आफैं अग्रसर भई टोलमा महिला जुटाउँछिन् । एक–दुई दिन लगाएर बाँस र डोरी जम्मा गरी लिंगे पिङ ठड्याउँछिन् । ‘दसैंका बेला भेटघाटको अवसर पिङले जुटाउँछ,’ उनले भनिन्, ‘त्यही भएर पिङ बनाउन आफैं कस्सिन्छु ।’ पिङ खेल्न आउँदा नारीहरूबीचसुख–दुःख साटासाट गर्छौं, भलाकुसारी गर्छौं । एकछिन भएपनि नारी उल्लासमा पिङमा रमाउँछौं ।’

उनीजस्तै बुद्धभूमि नगरपालिका बुढ्डीकी कमला बन्जाडे पनि पिङमा रमाउन पाउँदा खुसी हुन्छिन् । घरधन्दा एवं चुल्होचौकोबाट एकछिन भए पनि फुर्सद निकालेर नारीहरू पिङ खेल्न पुग्छन् । त्यही भएर गाउँमा आफैं अग्रसर हुन्छिन् । पिङ राखेको ठाउँमा हुने नारी जमघटको बेग्लै रमाइलो हुन्छ । ‘घरपरिवारको कुरा हुन्छ,’ उनले भनिन्, ‘पिङ खेल्ने बहानामा भेटघाट हुन्छ । नारी पीडा र उल्लासको गफगाफ हुन्छ । त्यहीँ शुभकामना साटासाट गर्ने अवसर मिल्छ ।’ पिङ हालेको ठाउँ चाडबाडको चौतारीजस्तै बन्छ । दसैंमा जति मासु खाए पनि समस्या पर्दैन । १० दिन पिङमा मच्चिदा शरीरमा रहेको चिल्लो पदार्थ पसिनाबाट बाहिर निस्कन्छ । खाना सजिलै पच्छ । 

दसैंमा बालबालिकादेखि महिला र ज्येष्ठ नागरिकसम्मलाई चाडबाडको चटारोसँगै पिङ खेल्ने हतारो हुन्छ । उनीहरू सबै दसैंदेखि तिहारसम्मै पिङमा रमाउँछन् । पहिले–पहिलेजस्तो गाउँपिच्छे पिङ नहालिए पनि मधेस–तराईदेखि पहाडसम्म पिङमा मच्चिने उत्तिकै छन् । पिङ खेल्दा प्राप्त हुने आनन्द बेग्लै हुन्छ । 

जिल्लाको तौलिहवा, बर्मेली, जगदीशपुर, पिपरा, शिवपुर र चन्द्रौटामा स्थानीयले दसैंअघिबाटै पिङ बनाउन थाल्छन् । सशस्त्र प्रहरीले पनि जिल्लाका विभिन्न ठाउँमा लिंगे पिङ हाल्छ । परम्परा र संस्कृति जगेर्ना गर्न आफूहरूले ठाउँ–ठाउँमा पिङ राख्ने गरेको सशस्त्रका उपरीक्षक सूर्यबहादुर सेनवलीले बताए । 

बाँसका चार ओटा लिंगा गाडेर दुई–दुई वटाका टुप्पालाई एक ठाउँमा बाँधेर परेको कापोमा एउटा मूढो राखी त्यसमा लठ्ठा बाँधेको संरचनालाई लिंगे पिङ भनिन्छ । बाबियो वा नाइलन डोरीबाट झुलिन्छ । परम्परागत नेपाली रोटे पिङमा चारवटा काठका पिर्का हुन्छन् । रोटे पिङमा एकैपटक चारभन्दा बढी व्यक्ति एकसाथ खेल्न सकिन्छ । दुई व्यक्तिले पिङ हल्लाउनुपर्छ । पिङको सबै पिर्कामा बराबर वजन भएका व्यक्तिहरू बस्दा सजिलैसँग मच्चिन्छ । जाँते पिङमा दुईजना बसेर मच्चिन सकिन्छ । काठको मियोको माथिल्लो भागबाट काठ तेर्स्याएर दुवै भागमा एक–एकजना बस्न मिल्ने गरी बनाइएको हुन्छ । जाँतो जसरी घुम्ने यो पिङ मच्चाउन एकजनाको सहयोग चाहिन्छ । ‘युवाले आधुनिकताका नाममा संस्कृति छाड्दै गएका छन्,’ साहित्यकार हरिराज शर्माले भने, ‘संस्कृतिसँग जोडिएका यस्ता प्रचलनलाई युवाले निरन्तरता दिनुपर्छ । नत्र नयाँ पुस्तालाई कसरी थाहा हुन्छ ?’ 

नेपालका गाउँघरमा हवाईजहाज बन्नुभन्दा पहिले र अझै पनि हवाईजहाज चढ्न नसक्नेले वर्षमा एकपटक दसैंमा टीका लगाएपछि पिङ खेलेर भए पनि जमिन छोड्नुपर्छ भन्ने चलन छ । यही चलन पछ्याउँदै पिङ हाल्ने र खेल्ने गरिन्छ । दसैं–तिहारकै बेला पिङ खेल्नुको धार्मिक र सांस्कृतिक महत्व छ । ‘पौराणिक कालमा देवीदेवता पनि दसैं–तिहारकै बेला पिङ खेल्थे भन्ने मान्यता छ,’ अवधि संस्कृति विशेषज्ञ पशुपतिमणि त्रिपाठीले भने ।

मधेसतिर भने साउनदेखि तिहारसम्मै पिङ खेलिन्छ । घर, टोल र बगैंचामा डोरी बाँधेर पिङ राखिन्छ । अवधि लोक साहित्यकर्मी विक्रम त्रिपाठीले भने, ‘भगवान् शिवको अराधना गर्ने साउन पवित्र महिना भएकाले यही समयबाट मधेसमा पिङ खेलिन्छ ।’ मधेसमा पिङलाई झलुवा भनिन्छ । ‘भदौमा रोपाईं सकिन्छ । त्यसपछि नागपञ्चमी र रक्षाबन्धन पर्व आउनलाग्दा बुहारीहरू माइत फर्कन्छन्,’ उनले भने, ‘त्यसपछि छोरी–बुहारी गीत गाउँदै पिङ खेल्छन् । पिङ खेल्न थाल्दा भजनबाट सुरु गरेर कजरी तीज गीत पनि गाउँछन्, जुन तिहारसम्मै चल्छ ।’

तस्बिरः मनोज पौडेल