नयाँ भाषा सिकाइ आफैमा ‘महाभारत’ हो । मातृभाषाभन्दा फरक । न नेपालीजस्तो न अंग्रेजीजस्तो । रोजगारी वा अध्ययनको सिलसिलामा विदेश जाने ट्रेन्ड बढ्दै जाँदा विश्वभाषाको प्रभाव नेपालमा विस्तार भइरहेको छ । यहाँ जापानिज, चाइनिज, जर्मन, फ्रेन्चजस्ता अन्य देशका भाषा पढाउन थाालिएको छ । विश्वभाषाबारे कलेज र विभिन्न संस्थाबाट ज्ञान दिइँदै आए पनि विदेश बसेर फर्किएकाहरूले समेत भाषाका शिक्षकको भूमिका निभाइरहेका छन् । यसमा थपिएका छन्, महिला शिक्षक पनि । पुरुष शिक्षकको तुलनामा कम भएपनि भाषा पढाउन भने उनीहरू तत्पर छन् । कतिपय क्याम्पसमा आबद्ध छन् भने कोही कन्सल्टेन्सीदेखि विभिन्न इन्स्टिच्युटमा । नारीको यो अंकमा आफूलाई भाषा विज्ञका रूपमा अगाडि बढिरहेका महिलाका अनुभव समेट्ने प्रयास गरेका छौं ।

रेखा उप्रेती बोलाकोटी, फ्रेन्च

सन् १९९३ मा दाजुभाउजूका साथमा फ्रान्स पुगेकी थिइन्, रेखा उप्रेती ।काम सिक्ने र पढ्ने रहरका साथ पुगेकी उनले सुरुमा भाषा सिक्न थालिन् । अंग्रेजी समेत नचल्ने देशमा उनका लागि फ्रेन्च सिक्नु नौलो थियो । सुरुमा त उनी अत्तालिइन् पनि, जतिबेला उनी १८ वर्षकी थिइन् । ‘जति बुझाए पनि नबुझिने,’ उनी त्यो पल सम्झँदै भन्छिन्, ‘नयाँ भाषा सिक्न गाह्रो नै थियो । बेसिक सिक्न पनि तीन महिना जति त लाग्यो नै ।’
घरमा भाउजू फ्रेन्च नै भएकीले उनलाई केही सहज भयो । धेरै शब्द त उनले ईशाराका माध्यमबाट पनि बुझिन् । पाँच वर्ष फ्रान्स र बेल्जियम बसेकी उनले नेपाल फर्किएसँगै फ्रेन्च भाषा बुझाउन/पढाउन थालिन् । २०६४ सालदेखि उनी विश्वभाषा क्याम्पसमा फ्रेन्च भाषा शिक्षकका रूपमा कार्यरत छिन् । पढाउन थालेपछि उनलाई महसुस भयो कि बुझाउन त झन् समस्या हुने रहेछ । त्यही भएर पनि उनले आफूले पढाउने तरिकामा फरकपना ल्याइन् । घाँटी र नाकबाट उच्चारण हुने शब्दमा भने धेरै मेहनत गर्नुपर्ने उनको भनाइ छ । ‘फ्रेन्च भाषामा धेरै आवाज त नाक र घाँटीबाटनिकाल्नुपर्छ, जसले गर्दा सुरुवाती उच्चारणमासमस्या हुन सक्छ,’ उदाहरण दिँदै उनले भनिन्, ‘चन्द्र भन्दा उनीहरूले शन्द्र भन्छन् । फ्रेन्चमा ट त ढ ड छैन, त्रण र य जस्ता शब्द छैनन् ।’
पत्रिकामा शिक्षकको विज्ञापन देखेर विश्वभाषा प्रवेश गरेकी उनी निरन्तर भाषा शिक्षणमै छिन् । विभिन्न इन्स्टिच्युटदेखि सुरक्षा फोर्सलाई पनि भाषा पढाउँछिन् । भाषा सिक्न आउने विद्यार्थीमा पनि उनी विविधता पाउँछिन् । भाषा सिक्न न उमेरले छेक्छ न कुनै पेसाले । ट्रेकिङ व्यवसायीदेखि फ्रान्समा परिवारभएकाहरूलेरुचि देखाएको उनको भनाइ छ । विश्वभाषामा अहिले उनका दैनिक दुई वटा कक्षा छन् ।

प्रमिला पुरी, जापानिज
पत्रकारिता गर्दै थिइन्, काठमाडौंकी प्रमिला पुरी । साथीले जापान जाऔं भनेपछि लहलहैमा उनले भाषा सिक्न थालिन् । एक वर्ष त उनलाई भाषा सिक्नै लाग्यो । यो करिब २१ वर्षअघिको कुरा हो । त्यसबेला जापानमा कमाइ राम्रो हुन्छ भन्ने मात्र बुझेकी थिइन् । त्यसबेलाको भाषा टेस्ट एन्फो गरेर उनी जापान पुगिन् । त्यहाँ पुग्नासाथ समस्या थियो भाषाकै। ‘यहाँबाट भाषा सिकेर गए पनि पूरै जानेको हुँदैन । त्यसकारण त्यहाँ बोल्न र बुझ्न समस्या हुन्छ,’ उनले भनिन् ।
जापानमा भाषा सिकेर काम गरी ६ वर्ष बिताएर नेपाल फर्किइन् । नेपालमा आउनासाथ ‘टोपा इन्टरनेसनल एजुकेसन सेन्टर’मा आबद्ध भइन् । अहिले उनी देशभरका ३४ वटा ब्रान्चसँग सहकार्य गर्दै अगाडि बढिरहेकी छन् । उनी भाषाका साथै आफूले गरेको अनुभव र संघर्ष पनि विद्यार्थीमाझ बाँडिरहेकी छन् । ‘भाषा जति लेख्यो, जति बोल्यो, त्यति सहज लाग्दै जान्छ,’ भन्छिन्, ‘मेरो सन्दर्भमा जापान बसाइले पनि भाषा सिकाउन सहज भएको हो ।’ विद्यार्थीले कम्तीमा ६ महिनाको पढाइले आभारभूत भाषा बुझ्न सक्छन् ।
पछिल्लो समय विद्यार्थी भिसामा जापान जाने लहर बढ्दै गएको उनको भनाइ छ । उनका अनुसार प्लस टु सकिनासाथ जापान जाने हुनाले कडा परिश्रम र समयको व्यवस्थापन गर्न चुनौती छ । ‘कन्सल्टेन्सीबाट पठाएका विद्यार्थीले धेरै समस्या पोख्छन् । भनेजस्तो काम भएन, बस्न सकिएन, गाह्रो भयो भनेर गुनासो गर्ने पनि छन्,’ उनले भनिन्, ‘जति भाषा जान्यो, जापानमा उति सजिलो । पढ्दै कमाउँदै गर्नुपर्ने, त्यसमा पनि भाषा नबुझ्नाले समस्या हुने गरेको हो ।’ कन्सल्टेन्सीबाट वर्षमा करिब दुई सयदेखि तीन सय विद्यार्थी जापान गइरहेका छन् । नेपालमा रोजगार नहुनु र जापानमा राम्रो आम्दानी हुनुले पनि जापानप्रति विद्यार्थीको आकर्षण बढेको उनले बताइन् ।

थप लेखहरू

धनशोभाको आँखामा गोर्खा इतिहास

विद्या राई

राधिकाको लसुन पेस्टको उद्यम

 प्रकृति दाहाल 

उज्यालो छरिरहेका चेपाङ युवती

विमल खतिवडा

मञ्जु धमला थापा,जर्मन

परिवार जर्मनीमा भएकाले मञ्जु धमला उतै जाने तरखरमा थिइन् । भाषा अनिवार्य भएपछि सिक्न थालिन् । सिक्न थालेपछि मात्रै थाहा पाइन् कि जर्मन भाषामा धेरै नियम रहेछन् । ‘ग्रामरमा धेरै रुल र एसे लगाउनैपर्ने भएकाले सुरुमा केही असहज हुन्छ,’ उनको अनुभव छ, ‘तर अंग्रेजी भाषा जानेकालाई भने सहज हुने रहेछ ।’ आफूले अंग्रेजी भाषा बुझ्न सक्ने भएकाले पनि जर्मन पढ्न र बुझ्न सहज भएको उनको भनाइ छ ।
इन्भारोमेन्ट साइन्समा स्नातकोत्तर गरी पाँच वर्ष जापान बसेर उनी नेपाल फर्किइन् । स्वदेशमै केही गर्ने उद्देश्यका साथ समाजसेवामा आबद्ध हुँदै भाषा सिकाउन थालिन् । आफ्नै कन्सल्टेन्सी खोलिन् । विश्वभाषामा भाषा सिकाउन थालिन् । विभिन्न पृष्ठभूमिबाट आउने विद्यार्थीमा बुझाइको स्तर एकै नहुनाले पनि सिकाउन अप्ठ्यारो हुने उनको अनुभव छ । उनका अनुसार विश्वभाषामा पढाउँदा मुख्य समस्या भनेको विद्यार्थी नियमित उपस्थित नहुनु हो, जसले गर्दा कोर्स अगाडि बढाउन समस्या हुन्छ । जर्मनीमा सार्वजनिक शिक्षा फ्रि हुने, विद्यार्थीलाई सेवा–सुविधा राम्रो हुने भएकाले पनि धेरैको रोजाइ जर्मनी हुने गरेको उनी बताउँछिन् । नेपालमा विशेषगरी इन्जिनियरिङ अध्ययन गर्ने विद्यार्थी जर्मनी जाने गरेको उनको भनाइ छ । ‘विदेशमा हरेक कामको सम्मान हुन्छ, भाषा र सीप जानेमा जर्मनीमा राम्रो आम्दानी गर्न सकिन्छ,’ उनले भनिन् ।
विद्यार्थीलाई काउन्सिलिङ पनि गर्ने उनी ब्रिटिस काउन्सिलबाट सर्टिफाइड काउन्सिलर हुन् । पढाउँदा वा देख्दा सहज भएपनिधेरै समस्या देखिने उनको अनुभव छ । ‘आवाज सुक्ने, घाँटी दुख्ने जस्ता समस्या देखा पर्छन् । यसका लागि भ्वाइस रेस्ट थेरापीको आवश्यकता पर्छ,’ उनले भनिन् ।

उषा आले, चाइनिज
कुनै समय चीन जाने लहर थियो । संस्कार, संस्कृति र आम्दानी राम्रो हुने भएकाले पनि नेपालीको आकर्षणको केन्द्र थियो चीन । यस्तै उद्देश्य र रुचिका साथ २०१७ माउषा आले पनि चीन पुगिन् । चाइनिज भाषामा भने उनलाई धेरैले हाउगुजी पैदा गराएका थिए । विश्वकै गाह्रो भाषा पढ्न र लेख्नसमस्या हुन्छ भनेर डर देखाइरहन्थे । ‘न अंग्रेजी जस्तो न त नेपाली जस्तो,’ उनले भनिन्, ‘चाइनिज भाषा संसारकै अठ्यारो भाषा भनिन्थ्यो, तर रुचि र लगनशीलता भयो भने त्यो सहज हुन्छ । जति बुझ्दै गयो, त्यति रमाइलो र रुचि बढ्न थाल्यो ।’
उनी एक वर्ष मात्रै चीन बसेर आफ्नो अध्ययन पूरा गर्न नेपाल फर्किइन् । भाषा बुझाउने र पढाउने क्रममा उनले धेरै फरकपना पाइन् । ‘अरुलाई बुझाउँदा आफूले धेरै नै बुझ्नु र पढ्नुपर्ने भएकाले पनि धेरै सिक्ने मौका पाएँ,’ उनी भन्छिन् । अहिले उनी विश्वभाषा क्याम्पसमा चाइनिज भाषा पढाइरहेकी छन् । चीनबाट फर्केर हाइड्रोदेखि विभिन्न संस्थामा काम गर्दै विश्वभाषामा आंशिक शिक्षकका रूपमा उनले प्रवेश पाएकी थिइन् ।
विशेषगरी व्यवसायी र ट्रेकिङ गाइड चाइजिन सिक्न आउँछन् । चीनबाट सामान आयात गरेर बेच्ने व्यवसायी भाषा सिक्न उत्साहित हुने उनको अनुभव छ । पढ्न जाने विद्यार्थी पनि भाषा सिकेर जाने गरेका छन् । विद्यार्थीका लागि सेवासुविधाका हिसाबले चीन राम्रो देश रहेको उनको भनाइ छ । ‘वातावरण पनि राम्रो हुनाले पछिल्लो समय विद्यार्थीहरूको गन्तव्य चीन हुन थालेको छ,’ उनले भनिन् ।