हिमाली सौन्दर्यलाई नजिकबाट नियाल्दै लामो पदयात्रा गर्ने धेरै पदमार्ग नेपालमा छन् । जुन साहसिक पदयात्राका लागि विश्वमै नाम कहलिएका छन् । उच्च हिमाली यात्राका लागि नेपालमा यस्ता ‘ट्रेकिङ रुट’ हरू छन्, जहाँ हिमतालको लोभलाग्दो दृश्य, साँघुरो गोरेटो बाटो, दुर्लभ बोटबिरुवा, पशुपंक्षी नजिकबाट नियाल्दै यात्रा गर्नुको नौलो अनुभव बटुल्न सकिन्छ । नेपालमा ३५ वटा पदमार्ग चलनचल्तीमा छन् । तीमध्ये पर्यटकको बढी रोजाइमा पर्ने अन्नपूर्ण पदमार्ग र सगरमाथा बेस क्याम्प हुन् । अन्नपूर्ण क्षेत्र नेपालकै चर्चित पदयात्रा हो । पोखराबाट उत्तरपट्टि रहेको यो क्षेत्रमा सात हजार मिटरभन्दा अग्ला १४ वटा हिमाल पर्छन् । लमजुङको बेसीसहरदेखि मुस्ताङको जोमसोमसम्मको रुट संसारकै उत्कृष्ट पदयात्रा मार्गभित्र पर्छ । यो पदमार्गमा दर्जनौं साना मार्ग समेटिएका छन्, जुन हिमाली गाउँमा गएर जोडिएका छन् । नेपालमा पदयात्राका लागि सुरक्षित र प्रसिद्धमध्ये १० पदमार्ग :

पञ्चासे पदयात्रा (३–४ दिन)

अन्नपूर्ण क्षेत्रको धार्मिक रूपमा प्रख्यात पहाडहरूमध्ये पञ्चासे एक हो । अन्नपूर्ण हिमालको दृश्य हेर्नका लागि प्रसिद्ध छ । यहाँको विविधता र प्राकृतिक सौन्दर्यले जोकोहीलाई आकर्षित गर्छन् । पदमार्गमा धान रोपेका खेत, विभिन्न प्रकारका वनस्पति एवं घाँसे मैदानले दृश्यलाई थप लोभलाग्दो बनाइदिन्छ । पञ्चासेमा धार्मिकस्थल सिद्ध बाबा, पञ्चासे ताल, बौद्ध स्तूप एवं गुफा छन् । पोखराको दृश्यावलोकन गर्न सकिने, विभिन्न चुचुरोका दृश्य, गुराँसको जंगल, विभिन्न प्रजातिका चराचुरुङ्गी, ग्रामीण क्षेत्रको अनुभव नै यहाँको विशेषता हो । सेतो गुम्बा, पुम्दी, कालबाङ, भुम्दी, फुर्लुङ हुँदै पञ्चासे पुग्न सकिन्छ ।

सिकलेस पदयात्रा (५ दिन)

विशाल चुचुराहरूको काखमा रहेको पहाडी बस्तीमा पुग्न सिकलेस पदयात्रा राम्रो विकल्प हुन सक्छ । यो पदयात्रामा गुराँसको जंगल र मनमोहक दृश्य अवलोकन गर्न सकिन्छ । पदयात्राका क्रममा रोधीघरको बसाइमा त्यहाँका स्थानीयले गायन र नृत्यले तपाईंको स्वागत गर्नेछन् ।

स्थानीयले बनाएका हस्तकला र पर्यटन गतिविधि तपाईंलाई नौला लाग्न सक्छन् । साथै यस क्षेत्रको समृद्ध जैविक विविधता हेर्न लायकको छ । नेपालकै सबैभन्दा बढी गुरुङ जातिको बसोबास रहेको यो क्षेत्रमा लामो समयदेखि संरक्षित उनीहरूको संस्कृतिलाई नजिकबाट नियाल्न सकिन्छ । यहाँबाट अन्नपूर्ण हिमाल र लमजुङ हिमाललाई आँखै अगाडि देख्न सकिन्छ । यो क्षेत्र ‘अल्लो’ उत्पादनका लागि प्रसिद्ध मानिन्छ । सिकलेस पदयात्रा पोखराबाट सुरु हुन्छ । त्यँहाबाट घलेखर्क हुँदै सिकलेस पुगिन्छ ।

नर फू उपत्यका ट्रेक (१८ दिन)

नर फू उपत्यका अन्नपूर्णको उत्तरी क्षेत्रमा रहेको जंगली पदमार्ग हो । यो ठाउँ पुग्न ढुङ्गे र जंगली बाटो पार गर्दै यात्रा गर्नुपर्छ । नर फू उपत्यकाको यात्रा अन्नपूर्ण सर्किट ट्रेलपछि जगत्बाट सुरु हुन्छ । प्राचीन गाउँ र हाई अल्टिच्युडमा रहेको उपत्यकामा मध्यकालीन तिब्बती संस्कृतिलाई नजिकबाट बुझ्न सकिन्छ । त्यहाँको विशेषता भनेको आश्चर्यजनक चट्टानको संरचना, हिमनदी एवं साँघुरा नदीहरू हुन् । थोरंगा ला र कांगलाजस्ता उच्च पहाडलाई छिचोल्दै नर फू उपत्यका पुग्न सकिन्छ । यहाँबाट अन्नपूर्ण परिदृश्य, मनास्लु, धौलागिरी, तिलिचो आदि हिमाली दृश्यहरू निकै आकर्षक देखिन्छन् । कोटो, फू, नर फेदी, नर, नगवाल, पिसाङ आदि ठाउँहरू हुँदै पदयात्रा पूरा गर्न सकिन्छ ।

गोक्यो उपत्यका पदमार्ग (१२ दिन)

गोक्यो उपत्यका आइस ताल र हिमनदीहरूको उपत्यका हो । यो ताल विश्वकै सबैभन्दा उचाइमा रहेको ‘फ्रेस वाटर’ पाइने ताल हो । यसलाई सन् २००७ मा रामसार क्षेत्रमा सूचीकृत गरिएको छ । यो तालको आकर्षण भनेको पाँचवटा ताल एक–अर्कासँग जोडिएका छन् । गुराँस तथा विभिन्न प्रजातिका वनस्पती एवं जीवहरू अवलोकन गर्दै गोक्योको यात्रा तय गर्नुपर्ने हुन्छ । यो पदयात्रामा सबैभन्दा चाखलाग्दो भनेको पदमार्गमा भेटिने झरनाहरू हुन्, जसमा पानी पूरै जमेको हुन्छ । यो उपत्यकाले हाई अल्टिच्युडमा रहेको जमिन र पानीका तालहरू संरक्षण गर्छ । यो उपत्यका तिब्बती बौद्धधर्मालवम्बीको मठ एवं संस्कृतिको घर हो । गोक्यो ताल लुक्लाबाट नाम्चेबार, थामे उपत्यका, रेन्जो हुँदै जानुपर्छ । गोक्यो गाउँमा पुगेपछि स्थानीयले तपाईंको स्वागत गर्नेछन् ।

मार्दी हिमाल (६ दिन)

मार्दी हिमाल अन्नपूर्ण क्षेत्रको एक साहसिक पदमार्ग हो । यो क्षेत्र प्राकृतिक सौन्दर्यले भरिपूर्ण छ । पदयात्राका क्रममा जैविक विविधता, जीवजन्तुसँग भेट हुनेछ । कतै रुखमा बसिरहेका रेड पाण्डा त कतै नेपालको राष्ट्रिय पंक्षी डाँफे देख्न सकिन्छ । धौलागिरी र माछापुच्छ्रे हिमालको पृष्ठभूमिमा वन्यजन्तु देखिनु यो यात्राको आकर्षण हो । राई, लिम्बू, क्षेत्रीको मिश्रित बसोबास रहेको यस क्षेत्रमा एक अनौठो अनुभव संगाल्न सकिन्छ । प्राकृतिक सुन्दरता एवं सांस्कृतिक विविधताको आकर्षक संयोजनले मार्दी हिमालको पदयात्रा विशेष बनाइदिन्छ । मार्दी हिमालको पदयात्रा पोखराको फेवातालको किनारबाट सुरु हुन्छ । यो क्षेत्र पुग्न करिब चार हजार दुई सय मिटरको उचाइ छिचोल्नुपर्छ ।

सगरमाथा बेस क्याम्प (१५ दिन)

सगरमाथा क्षेत्र दृश्यावलोकनका लागि बेस क्याम्प उपयुक्त क्षेत्र हो । यो विश्वकै सबैभन्दा प्रख्यात पदयात्रा मार्ग हो । जब तपाईं यो पदमार्गमा यात्रा गर्दै अघि बढ्दै जानुहुन्छ, तपाईंले नयाँ ठाउँ, नयाँ परिवेश, नयाँ संस्कृति, नयाँ रहनसहनसँग साक्षात्कार गर्नु हुनेछ ।

बौद्ध धर्मावलम्बीहरूको बसोबास रहेको यस क्षेत्रमा उनीहरूको संस्कृतिलाई नजिकबाट बुझ्न सकिन्छ । यो पदमार्गको खास विशेषता भनेको विश्वकै अग्लो हिमाल सगरमाथालाई आफू सामुन्ने देख्नु हो । बेस क्याम्पका लागि तपाईंको यात्रा लुक्लाबाट सुरु हुन्छ, जुन विश्वकै जोखिममध्येको एक एयरपोर्ट हो । त्यसपछि फाक्दिङ, नाम्चे, डिबोचेमा, डिंगबोचे आदि ठाउँमा बास बस्दै यात्रा गर्नुपर्ने हुन्छ ।

मनास्लु पदमार्ग (१४ दिन)

मनास्लु पदयात्राले ९० को दशकमा पदमार्गका रूपमा आधिकारिकता पाएको हो । यो नेपालको उत्कृष्ट पदमार्गमध्येको एक हो । यसलाई ज्यानमारा हिमाल (किलर माउन्टेन) को उपमा दिइएको छ । मनास्लुलाई तल्लो र माथिल्लो क्षेत्र भनी दुईभागमा विभाजन गरिएको छ । मनास्लुको हिउँ पग्लिएर बनेका ताल, गुम्बा, माने, चैत्य आदि थप आकर्षक छन् । पदयात्राका क्रममा तीन हजार मिटरभन्दा बढी उचाइमा थुप्रै ताल तलैया भेटिन्छन्, जुन निकै आकर्षक देखिन्छन् । यात्राका क्रममा चुम भ्याली भेटिन्छ । यो ठाउँको विशेषता भनेको त्यहाँ कुनै पनि किसिमको हत्या–हिंसा नहुनु हो । यो क्षेत्र अहिंसाको नामले परिचित छ । चीनसँग सीमा जोडिएको चुम भ्यालीमा कुनै पनि प्रकारको मारकाट हुँदैन । यहाँका कुनै पनि होटल तथा रेस्टुराँहरूमा मासुजन्य परिकार पाक्दैन । त्यतिमात्र नभएर यो ठाउँ भौगोलिक वनावटले पनि उत्तिकै सुन्दर छ । बौद्ध धर्मावलम्बीहरूको बसोबास रहेको यो ठाउँ सांस्कृतिक रूपमा सु–सम्पन्न छ । यहाँ पुग्न गोरखा सदरमुकामबाट पाँच दिनको पैदलयात्रा गर्नुपर्छ ।

उपल्लो मुस्ताङ (१४ दिन)

तपाईंलाई लामो पदयात्रा गर्ने रहर छ, हिमाली सौन्दर्यलाई नजिकबाट नियाल्ने मन छ भने उपल्लो मुस्ताङको पदयात्रामा निस्कन सक्नुहुनेछ । उपल्लो मुस्ताङ बुद्ध धर्मावलम्बीका शाक्य समुदायका लागि महत्वपूर्ण क्षेत्र हो । कलात्मक पहाड, उजाड मरुभूमिजस्तै भूगोल, माटोले बनाइएका घर, हिमाली जीवनशैली, पुरानो तिब्बती संस्कृति, ऐतिहासिक महत्व बोकेको दरबार, गुफा, छोर्तेन, कोरला नाका यस क्षेत्रका मुख्य आकर्षण हुन् । यहाँ विश्वकै सबैभन्दा पुरानो गुम्बा पनि छ । सयौं वर्ष पुरानो पुरातात्विक संरचना देख्न सकिन्छ । जब उचाइमा रहेको लोमान्थाङ पुगिन्छ, अन्नपूर्ण, धौलागिरी हिमाल आफूभन्दा पनि होचो देखिन्छ । यो तिब्बती परम्परागत संस्कृतिको ऐतिहासिक थलो हो । उपल्लो मुस्ताङको यात्रा बोलेरो जिपमा जोमसोमबाट सुरु हुन्छ । त्यसपछि छुसाङ, छुसाङबाट लोमान्थाङ । लोमान्थाङबाट सीधै तिब्बत सीमासम्म जान सकिन्छ जिपमार्फत । जोमसोमबाट पैदल जाने हो भने ६ दिनमा लोमान्थाङ पुग्न सकिन्छ ।

उपल्लो डोल्पा ट्रेक (२१ दिन)

पश्चिम नेपालमा यातायातको त्यति सुविधा नभए पनि त्यहाँको प्राकृतिक सौन्दर्य भने लोभलाग्दो छ । नेपालको पश्चिम क्षेत्र हिमताल, प्राचीन गुम्बा, मनमोहक दृश्यले भरिभराउ छ । त्यहाँको यात्रा गर्ने पदयात्रीले विश्वकै प्राचीन जंगली दृश्यावलोकनसमेत गर्न सक्छन् । रैथाने जनजीवन नजिकबाट नियाल्न मन हुनेले पश्चिम नेपाल पुग्नैपर्ने हुन्छ । त्यसबाहेक से फोक्सुन्डो, रारा ताल, अनाम हिमाल, से गुम्बा, हुम्ला, प्राचीन बौद्ध सभ्यता यहाँका थप आकर्षक हुन् । डोल्पा धार्मिक, सांस्कृतिक एंव ऐतिहासिक महत्व बोकेको जिल्ला हो । नेपालकै प्रसिद्ध शक्तिपीठ बाला त्रिपुरा सुन्दरी मन्दिर, बौद्ध धर्मावलम्बीको प्रसिद्ध गुम्बा त्यहाँका मुख्य केन्द्र हुन् । उच्च हिमाली भेग, माथिल्लो डोल्पाका फाँटहरू मनै लोभ्याउने छन् । त्यहाँ पुग्न हवाई उडान गर्नुपर्छ । पदयात्री डोल्पाको दुनै र जुम्ला विमानस्थल ओर्लिएपछि यात्रा सुरु गर्न सक्छन् ।

पुनहिल (५–८ दिन)

धौलागिरी हिमाल हेर्ने सबैभन्दा उपयुक्त स्थान हो, पुनहिल । त्यस्तै, यो ठाउँ अन्नपूर्ण हिमश्रृंखलाको भ्यु पोइन्टका रूपमा पनि लिइन्छ । समुद्री सतहबाट तीन हजार दुई सय १० मिटर उचाइमा अवस्थित पुनहिलबाट धौलागिरी, अन्नपूर्ण, माछापुच्छ्रे, नीलगिरीलगायत १५ वटा हिमालको दृश्यावलोकन गर्न पाइन्छ । वसन्त ऋतुमा पाखाभरि ढकमक्क फुलेका गुराँसे जंगलले सबैको मन लोभ्याउँछ । नेपालमा पाइने ३२ प्रजातिका मध्य घोडेपानी क्षेत्रको जंगलमा रातो, सेतो, गुलाबीलगायत आठ प्रकारका गुराँस पाइन्छन् । अन्नपूर्ण क्षेत्रबाट सुरु हुने यो यात्रा पोखरा पुगेर टुंगिन्छ । कास्कीको घोरेपानीबाट आधा घण्टाको उकालो चढेपछि पुनहिल पुगिन्छ । पुनहिलसम्मको पदयात्रा मात्र पनि गर्न सकिन्छ र त्यहाँबाट अन्नपूर्ण हिमालको आधार शिविरसम्मको यात्रा गरे पनि हुन्छ । पोखरादेखि पुनहिल पुगेर फर्कन जम्मा पाँच दिन लाग्छ । त्यसभन्दा माथि अन्नपूर्ण हिमालको आधारशिविर पुगेर फर्कन भने आठ दिन लाग्छ ।

‘अहिले पदयात्राका लागि उपयुक्त समय हो ।’

सम्वृद्धि मल्ल

म्यानेजर , कान्तिपुर होलिडेज

नेपालको पदमार्गमा बाह्रैमास निस्कन सकिन्छ । तर, माघदेखि पदयात्रमा निस्कने उपयुक्त समय हो । अहिले मौसम त्यति धेरै चिसो हुँदैन । पूर्वी नेपालमा माघदेखि जेठसम्म पदयात्रामा निस्कन उपयुक्त हुन्छ । यतिबेला पानी नपर्ने भएकाले यात्रामा सहज हुन्छ । पश्चिम क्षेत्रको यात्रामा निस्कन जेठ–असार (जून–जुलाई) उपयुक्त मौसम हुन्छ । नेपाल पदयात्राकै लागि भनेर विदेशीहरू आउँछन् । पछिल्लो समयमा भने नेपालीहरूमा पनि ट्रेन्ड बढेको छ । पदयात्रामा निस्कदा थोरै तयारी गरेर गए सहज हुन्छ । कहिल्यै नहिँडेका मानिसहरूलाई भने गाह्रो हुन सक्छ । हाई अल्टिच्युड क्षेत्रमा जाँदा टाउको दुख्ने, दिमागमा पानी जम्नेजस्ता समस्या देखिन सक्छन्, त्यसैले हतार नगरी बिस्तारै हिँड्नुपर्छ । लेक लाग्न सक्छ ।

पदयात्राका लागि

- वसन्त ऋतुमा न गर्मी न चिसो हुन्छ । यो मौसम यात्राका लागि निकै राम्रो हुन्छ । साथै यही बेला लालीगुराँस फुल्ने भएकाले पदमार्गमा पर्ने जंगल निकै मनमोहक देखिन्छ । प्राकृतिक सौन्दर्य नियाल्दै यात्रा गर्न निकै रमाइलो र आनन्द महसुस हुन्छ ।

- यात्रा गर्नका लागि अहिले एकदम उचित समय हो । अहिले मौसम चिसो हुने भएकाले हिँड्न सजिलो हुन्छ । साथै मौसम सफा हुने भएकाले हिमशृंखला तथा वरिपरिको दृश्य आकर्षक देखिन्छ ।

- अहिले हिउँ पर्ने भएकाले हिमाली भाग पूरै हिउँले ढाकेको हुन्छ । हिउँसँग खेल्न र सुन्दर हिमशृंखलाको दृश्य हेर्न सही समय हो ।

- आफू जान लागेको गन्तव्यका बारेमा पूर्णरूपमा जानकारी लिनुपर्छ ।

- आवश्यक लत्ताकपडा तथा अन्य सामग्रीको जोहो गरेर मात्र यात्रामा निस्कनुपर्छ ।

- प्राथमिक उपचारका सामग्री एवं औषधि आफूसँगै बोक्नुपर्छ ।

- सकेसम्म यात्रामा हिँड्दा गाइड वा साथीसँग निस्कनुपर्छ ।

- यात्राका बेला लेक लाग्न सक्छ । त्यसका बारेमा पूर्ण जानकारी लिनुपर्छ । हाई अल्टिच्युडमा पुग्दा टाउको दुख्ने, खान मन नलाग्ने, वान्ता हुने सामान्य लक्षणहरू देखिन सक्छन् ।

- बिस्तारै आराम गर्दै यात्रा गर्नुपर्छ । बीच–बीचमा शरीरलाई डिहाइड्रेसनबाट बचाउन पानी पिइरहनुपर्छ ।