मदनमणि दीक्षित,(साहित्यकार), रीता दीक्षित 

विवाहको दुई वर्षसम्म उनीहरूबीच राम्रोसँग बोलचाल भएन । मदनमणि अध्ययनमा व्यस्त हुनाले त्यति बोलचाल नभएको अनुमान उनकी श्रीमती रीताको छ । रीता विवाहपछि घरको काममा सहयोग गर्नुका साथै नन्द तथा नोना कोइरालासँग खेल्थिन् । 

वि.वाहको समयमा मदनमणि १७ वर्षका थिए भने रीताको उमेर १२ वर्ष थियो । १२ वर्षे उमेरमा विवाह भएकाले रीतालाई विवाह एक किसिमको रमाइलो चाडजस्तो महसुस भएको थियो । विवाहअघि कहिल्यै भेटघाट नभएका उनीहरूको विवाहको कुरा रीताका फुपाजुमार्फत चलेको थियो । रातो पहिरनमा सजिएर, झकिझकाउ गहना लगाउन पाएकाले विवाह गर्न रमाइलो लागेको रीताको अनुभव छ । 

रीताको परिवार वीरगन्जमा तथा मदनमणिको परिवार बनारसमा बस्ने भएकाले विवाह बनारसबाटै भएको थियो । मदनमणि विवाहका बेलामा आठ कक्षामा पढ्दै थिए । विवाहको दिन दुलहाको भेषमा सजिएर दुलहीको घर जाँदा रमाइलो लागेको उनी बताउँछन् । विवाह मण्डपमा आनन्दसँग बसिरहेको अवस्थामा आफ्नो छेउमा रातो पोको ल्याएर के राखिदिएको होला जस्तो लागेको मदनमणिले सुनाए । पछि उनले त्यो रातो पोको श्रीमती भएको थाहा पाए । विवाहमा पूजाकै क्रममा श्रीमतीलाई छुनुपर्ने नियम थियो । त्यतिबेलासम्म उनले श्रीमतीलाई देखेका पनि थिएनन् । सिन्दूर हाल्ने बेलामा मात्र पहिलोपटक श्रीमतीको अनुहार देखेको मदनमणिले बताए । उनीहरूको विवाह गानाबजानाका साथ सम्पन्न भएको थियो । विवाहका प्रमुख अतिथि विष्णु शमशेर भएको मदनमणिले बताए । 

विवाहको दुई वर्षसम्म उनीहरूबीच राम्रोसँग बोलचाल भएन । मदनमणि अध्ययनमा व्यस्त हुनाले त्यति बोलचाल नभएको अनुमान उनकी श्रीमती रीताको छ । रीता विवाहपछि घरको काममा सहयोग गर्नुका साथै नन्द तथा नोना कोइरालासँग खेल्थिन् । रीता घरको काम तथा खेलमा व्यस्त हुन्थिन् भने मदनमणि पढाइमा व्यस्त हुन्थे ।  

विवाहको १३–१४ वर्षसम्म बनारस तथा त्यसपछिका ६–७ वर्ष वीरगन्ज बसेपछि मात्र उनीहरू काठमाडौं आएका थिए । त्यसबीच उनीहरूका चार छोरा तथा एक छोरीको जन्म भैसकेको थियो । काठमाडौं आएपछि उनीहरूको प्रेमले झाँगिने मौका पायो ।

उनीहरू फस्ट डे फस्ट सो सिनेमा हेर्न जान्थे । मदनमणि साहित्य तथा राजनीतिमा लागेका कारण रीताले नै सन्तान हुर्काउने, बढाउने आदि काम गरिन् । पुरुषप्रधान समाज भएकाले त्यो समयमा श्रीमान्को खुट्टाको जल नखाई केही खान नहुने चलन थियो । यी सब परम्परालाई रीताले पनि अनुशरण गरिन् । सामाजिक असमानता भएकाले यस्तो भएको मदनमणि बताउँछन् । यसैगरी श्रीमान्को जुत्ता पनि श्रीमतीले लगाइदिनुपथ्र्यो । एकदिन जुत्ता लगाइदिने बेलामा मदनमणिले कान (जुत्ताको फित्ता) समात भन्दा रीताले नबुझेर मदनमणिको कान समातेकी थिइन्, रीताले यो कुरा सुनाउँदा दुवै अतीत सम्झेर मज्जाले हाँसे ।  

आगो पनि नठोसी बल्दैन भनेझैं जीवनको ७७ वर्ष सँगै बिताएका दीक्षित दम्पतीबीच अहिले पनि बेला–बेलामा ठाकठुक परिरहन्छ । यस्तो नभए जीवनको मज्जा नहुने उनीहरूले बताए । अहिले पनि टेलिभिजनका कार्यक्रम हेर्ने कुरामा उनीहरूको झगडा पर्छ । रीतालाई टेलिभिजनमा हिन्दी चलचित्र हेर्न मन लाग्छ भने मदनमणि समाचार तथा अन्य कार्यक्रम हेर्न मन पराउँछन् । 

८९ वर्षको उमेरमा पनि उत्तिकै फुर्तिली रीता आफ्नो काम आफैं गर्छिन् । बुहारी तथा एउटी बहिनीले काममा सघाए पनि खाना आफैं पकाउँछिन् । रीता बिहान चार बजे उठेर योग एवं नित्य कर्म गर्छिन् । त्यसपछि खाना पकाउँछिन् । खानापछि दिउँसो केही समय दुवैजना आराम गर्छन् । मदनमणि पत्रपत्रिका हेर्छन् । रीताले घरपरिवार सम्हालेर छोराछोरीको पालनपोषण गरेकीले आफू सफल हुन सकेको मदनमणिको धारणा छ । दीक्षित भन्छन्–‘मेरा सुख–दु:ख तथा जिन्दगीका आरोह–अवरोहमा साथ दिने श्रीमती रीता साँच्चै नै ममताकी खानी हुन् ।’ वैवाहिक जीवनलाई सुमधुर ढंगमा अघि बढाउन श्रीमान्–श्रीमती दुवैले एक–अर्काको भावनाको कदर गर्नुका साथै आफ्नो कर्तव्य बिर्सन नहुने उनीहरूको धारणा छ ।