डा. सुधा देवकोटा
निर्देशक,उपचारात्मक महाशाखा, स्वास्थ्य सेवा विभाग, टेकु
बुवाआमाले पढ्नुपर्छ र आफ्नै खुट्टामा उभिनुपर्छ भनेकाले नै डा.सुधा देवकोटा यो स्थानसम्म आइपुगिन् । जीवनको २६ वर्ष स्वास्थ्य क्षेत्रमा बिताएकी डा. सुधाले सुगमभन्दा दुर्गममा धेरै सेवा गरेकी छिन् । उनको बाल्यकाल ललितपुरको पुल्चोकमा बित्यो । उनका स्व. आमा शारदा शिक्षिका र बुवासुदर्शन देवकोटा पत्रकार थिए । अभिभावक शिक्षित भएकाले सुधा, उनका दिदी र भाइले पनि पढ्न पाए । सुधाले स्कुले शिक्षा जावलाखेलस्थित सेन्टमेरिज स्कुलबाट पूरा गरिन् ।
हाल टेकुस्थित उपचारात्मक महाशाखामा कार्यरत उनीसँग कामको अनुभव, स्वास्थ्य सेवाको अवस्थालगायतविषयमा गरिएको कुराकानी ः
तपाईंले कसरी शिक्षा हासिल गर्नुभयो ?
स्कुले शिक्षा सेन्टमेरिजबाट पूरा गरेपछि पाटन क्याम्पसमा आइएस्सी पढें । त्यसपछि थप अध्ययनका लागि रुस गएँ ।पछि काम गर्दै जाने सिलसिलामा थाइल्यान्डको बैंककबाट पब्लिक हेल्थमा एमपीएच पनि गरें ।
यो पेसामा कसरी आकर्षण बढ्यो ?
घरमा पढ्ने वातावरण थियो । दिदी कम्प्युटर इन्जिनियर र भाइ टेलिकम्युनिकेसन इन्जिनियर छन् । त्यो समयमा डाक्टर भनेको ठूलो पेसा हो भन्ने लाग्थ्यो र पढाइ पनि राम्रो थियो । त्यसो त सानोमा सलाईको बट्टा लिएर बाबालाई डाक्टर हो भनेर सुई लगाइदिन खोज्थें रे । त्यसैले होला यो पेसामा आकर्षित भएको । मैले मेहनत गरें, मेरो इच्छालाई अभिभावकबाट सहयोग प्राप्त भयो ।
कामका धेरै वर्ष दुर्गममा बिताउनुभयो । कस्ता रहे ती दिन ?
मैले रुसमा पढाइ पूरा गरेर आएपछि दाङमा सातौं तहमा काम सुरु गरें ।सुर्खेत, नेपालगन्जमा काम गरें । त्यतिबेलातालिम लिएर सर्जरी, बिरामीको सेवामा लागें, मेडिकल अफिसरले भन्दा धेरै काम गरें । फस्ट क्लास अफिसर भएको पनि १० वर्ष भयो । नेपालगन्जस्थित तत्कालीन भेरी अञ्चल अस्पतालमा एक वर्ष काम गरें । २०५६ सालमा दाङको महेन्द्र अस्पतालमा सरुवा भयो । लामो समय दाङमै बिताएँ । दाङपछि सेकेन्ड क्लास अफिसर बनेर प्युठान गएँ । प्युठानमा रहँदा थाइल्यान्डको बैंकक गएर एमपीएच गर्ने अवसर पाएँ ।
बैंककमा पढेर नेपालआएपछि सल्यानमा केही समय काम गरें र विभागमा पुगें । त्यसपछि रसुवा र रसुवापछि गोरखामा काम गरें । २०७२ वैशाख १२ गते भूकम्प गयो । त्यो समयमा निकै दुःख गरेर गोरखामा भूकम्पका बिरामीको उपचार गरेकी थिएँ । कोशी प्रदेशमा सचिवका रूपमा पनि काम गरें । २६ वर्षे जागिरे जीवनमा ३ वर्ष पनि काठमाडौंमा काम गरेकी छैन । दुर्गम–सुगम, टाढा–नजिक नभनी सरकारले खटाएको ठाउँमा काम गरें । अहिले टेकुस्थित उपचारात्मक महाशाखामा कार्यरत छु । जिल्लामा काम गर्दा कहिलेकाहीँ सामाजिक र सांस्कृतिक भेदभावको सामना गर्नुपर्‍यो । कतिपयले मेरो खानपान, जीवनशैलीमा टिप्पणी गर्थे । तर कत्ति पनि विचलित नभई आफ्नो काममा दत्तचित्त भएर लागिपरें ।
पब्लिक हेल्थमा रुचि कसरी बढ्यो ?
काम गर्दै जाने सिलसिलामा जनस्वास्थ्यमा बढी रुचि भयो । सानो कुराको ज्ञान नपाएर पब्लिक हेल्थमा ठूलो समस्या छ भन्ने लागेपछि यसैमा रुचि भयो ।

बिरामीको उपचार गर्न सजिलो कि प्रशासनिक क्षेत्रमा काम गर्न ?
पहिले धेरै बिरामीको उपचार र सर्जरी गरें । त्यसमा पनि एक किसिमको खुसी मिल्थ्यो । आफूले सर्जरी गरेको शिशुले राउन्डका बेला औंला समात्दा स्वर्गीय आनन्द प्राप्त हुन्थ्यो । प्रशासनिकमा झन् ठूलो (मास) रूपमा काम गर्न पाएँ । चाहेको जस्तो गरी काम गर्न पाएँ । त्यसैले यहाँ अझ सन्तुष्ट छु । एउटा अस्पताल सुधारेमा सेवा लिन आउने कैयौं बिरामीले फाइदा लिन सक्छन् । यसमा ठूलो रूपमा काम गर्न सकिन्छ । यद्यपि चुनौती दुवैमा उत्तिकै छन् ।
अहिलेको कार्यक्षेत्र बताइदिनुहोस् न ?
पहिलो कुरा त उपचारात्मक महाशाखा आवश्यक छ कि छैन भन्ने हो । यसको कार्यक्षेत्र सीमित छ । योभन्दा पहिले पुनर्जागरण महाशाखा थियो । उपचारात्मक महाशाखालाई गुणस्तर वा अन्य महाशाखामा मर्ज गरे हुन्छ । यसको काम महत्वपूर्ण भए पनि कम बजेट र कम कर्मचारीका कारण भनेजस्तो काम हुन सकेको छैन । कम बजेटमा जिम्मेवारी बढी छ । यसमा नेपालभरकै (स्थानीय, प्रदेश) आधारभूत स्वास्थ्यका बारेमा काम हुन्छ । औषधोपचारका लागि थोरै भए पनि पैसा पठाउने, अनुगमन गर्ने र रणनीतिक योजना बनाउने काम यो महाशाखाअन्तर्गत पर्छ । तर सीमित बजेटका कारण काम गर्न अप्ठ्यारो छ ।
ग्रामीण भेगमा काम गर्दा के–कस्ता स्वास्थ्य समस्या देख्नुभयो ?
मैले काम गर्ने समयमा ग्रामीण भेगका पुरुषमा श्वासप्रश्वाससम्बन्धी समस्या बढी पाएकी थिएँ । यसैगरी महिलामा पाठेघरसम्बन्धी समस्या धेरै देखिन्थ्यो । कम उमेरमा विवाह, धेरै सन्तान जन्माउने, सरसफाइको कमीका कारण तल्लो पेट दुख्ने, योनिबाट पानी बग्ने समस्या थियो । यसैगरी बालबालिकामा पोषणको कमीका कारण रोग प्रतिरोधक क्षमता (इम्युन सिस्टम) कम हुन्थ्यो । तौल कमजस्ता समस्या थिए ।

थप लेखहरू

‘विद्यार्थीलाई सरकारी क्षेत्रमा पनि इन्टर्नसीप गर्न दिनुपर्छ’

प्रस्तुती– उपासना घिमिरे

‘समावेशी वन नीति ल्याउँदै छौं’

 लक्ष्मी भण्डारी

‘टिमवर्क बलियो भयो भने जे पनि गर्न सकिन्छ’

 लक्ष्मी भण्डारी

स्वास्थ्यमा सुधार ल्याउन के गर्नुपर्छ ?
स्कुलमा स्वास्थ्यसम्बन्धी सेवा र जनचेतनाले केही सुधार भएको छ । कुनै पनि कार्यक्रम गर्दा पहिले के थियो अहिले के छ, तुलनात्मक रूपमा हेरेर के–कति विकास भयो भन्ने कुरा हेर्नुपर्छ । मातृमृत्युदर र बाल मृत्युदरमा पनि सुधार आएको छ । तर पर्याप्त मात्रामा सुधार हुन सकेको छैन, त्यसैले के गर्दा कम भई सुधार हुन सक्छ भन्ने कुरामा केन्द्रित हुनु आवश्यक छ । यसैगरी अस्पताललाई कुनै खेल खेल्ने ठाउँ नबनाई, अस्पतालजस्तो नै बनाउनुपर्छ । सबै स्वास्थ्य संस्था सुधार हुनुपर्छ ।
धेरै समय उपत्यकाबाहिर काम गर्नुभयो, यहाँ र बाहिर काम गर्दाका चुनौती ?
उपत्यकामा निश्चित काम गर्ने हुन्छ, जिल्लामा बढी चुनौती र जिम्मेवारी हुन्छ । निर्णय पनि आफैं गर्नुपर्छ । जिल्लामा भन्दा केन्द्रमा काम गर्न सहज हुन्छ ।
महिला भएकै कारण गरेका कामको कार्यान्वयन भएको छ?
जुनसुकै पेसामा पनि महिलालाई झट्ट विश्वास गर्ने परिपाटी विकास भइसकेको छैन । कुनै पनि पोस्ट दिने बेलामा गर्न सक्छे र भनेर प्रश्न उठाउने परिपाटी कायमै छ । राम्रो र ठूलो ठाउँमा जिम्मेवारी दिन हिच्किचाउने गरिन्छ । त्यसो र मिटिङहरूमा हामीले राखेका कुरा समावेश नहुँदा महिला भएकैले हो कि भन्ने महसुस हुन्छ । महिलाको आवाज सुिनँदैन ।
महिला जागरुक हुन के गर्नुपर्ला ?
मैले गर्न सक्छु भन्ने दृढता र आत्मविश्वास हुनुपर्छ ।
सफल हुने सूत्र के होला ?
धेरै कुरा आवश्यक पर्छन् । महिला आफैं सफल हुन्छु भन्दा पनि घरपरिवार, छरछिमेक, संरचना, आत्मविश्वास, चेतनास्तर, जोखिम लिन सक्ने साहस हुनुपर्छ । हाम्रो समाजमा सहयोग गर्नेभन्दा पनि हतोत्साही गर्ने धेरै भएकाले सहज र सजग भएर जोखिम उठाउनुपर्छ ।
भविष्यको योजना?
रिटायर्ड हुन ४ वर्ष बाँकी छ । त्यसैले यो क्षेत्रमै माथिल्लो तहमा पुग्न काममार्फत लागि पर्नेछु । स्वास्थ्य क्षेत्रमै काम गर्नेछु ।