सजामा नेपाली 

मानिसका लागि नभई नहुने खाद्यवस्तुमा फलफूल तथा तरकारी पनि एक हो । हामीले यी खाद्यवस्तु स्वादभन्दा पनि पौष्टिक तत्वका आधारमा छनौट गर्नुपर्छ । प्रचुर मात्रामा भिटामिन, खनिज पदार्थ तथा रेसा भएको फलफूल र तरकारी छनौट गर्दा राम्रो हुन्छ । 

हरियो सागपात तथा तरकारीको सेवनले आँखालाई राम्रो गर्छ । साना बालबालिकादेखि बूढाबूढी सबैले यसको सेवन गर्नुपर्छ । फलफूल तथा तरकारीले मोटोपना वा तौल घटाउन, उच्च रक्तचाप नियन्त्रण गर्न, शरीरमा कोलेस्टेरोलको मात्रा घटाउन सहयोग गर्छ । विश्व स्वास्थ्य संगठन अनुसार मुटु तथा अन्य दीर्घकालीन रोग लागेकाहरूले हरेक दिन कम्तीमा ४०० ग्राम फलफूल तथा तरकारी खानु पर्छ । तर यो मापदण्ड बहुसंख्यकले पालना गरेको पाईदैन । बिरामी पर्दा मात्रै पौष्टिक तत्व भएको फलफूल तथा तरकारी खाने मानसिकता धेरैको रहेको पाइन्छ । फलफूल तथा तरकारीमा चिल्लो पदार्थ न्यून मात्रामा पाइन्छ । तर, भिटामिन तथा खनिज पदार्थहरू प्रशस्त पाइने हुनाले यसको सेवन स्वास्थ्यको लागि राम्रो मानिन्छ । यसको उपभोगले न्यून तथा उच्च पोषण जस्ता दुवै प्रकारका कुपोषणका समस्यालाई न्यूनीकरण गर्न सहयोग पुग्छ । 

एउटा उदेक लाग्दो कुरा त के छ भने नेपाललगायत दक्षिण एसिया, अफ्रिकी मुलुकहरूमा फलफूल तथा तरकारीको खेतीपातीदेखि प्लेटसम्म पस्किने क्रममा महिलाको मुख्य भूमिका रहेको पाइन्छ । तर तिनै महिलाको पहुँचमा यो छैन । अझ धेरै बालबालिका यसको सेवनबाट बञ्चित छन् । यसले गर्दा उनीहरूमा कुपोषणको दर बढी छ । 

यसैगरी, हामीले मौसमी फलफूल तथा तरकारीको सेवनमा विशेष ध्यान दिनुपर्छ । किनभने यसमा विषादीको प्रयोग नगन्य गरेको पाईन्छ । अर्को कुरो, यो ताजा र मौसम सुहाउँदो पनि हुन्छ । काँचै खान सकिने यस्ता तरकारी तथा फलफूल पानीले राम्ररी पखालेर मात्र सेवन गर्नुपर्छ । अन्य अन्नको दाँजोमा फलफूल तथा तरकारी छिटै कुहिने भएकाले यसलाई जतिसक्दो चाँडो प्रयोग गर्नुपर्छ वा सुरक्षित भण्डारण गर्नुपर्छ । 

कतिपय खान सकिने फलफूल तथा तरकारीको पहिचान अझै हुन सकेको छैन । कुनै भूभागमा प्रयोग गरिने फलफूल तथा तरकारी अर्को भूगोलमा प्रयोग गरेको पाईदैन । त्यसता फलफूल तथा तरकारीहरू खेर गईरहेको पनि हुन सक्छ । त्यसैले त्यसको पहिचान जरुरी छ । लट्टेको साग, खोलेको साग, सिस्नुको साग सबै ठाउँमा एकैनासले प्रयोग गरेको पाईदैन । प्रचुर मात्रामा पौष्टिकता पाइने यी खेर गईरहेको खाद्यवस्तुको प्रयोगमा जोड दिनुपर्छ । साथै भूगोल अनुसार यस्तो खेर गईरहेका तरकारी तथा फलफूलहरूबारे अनुसन्धान गरी प्रयोगका लागि जनचेतना फैलाउनु पर्ने आवश्यकता छ । 

त्यस्तै, फलफूल तथा तरकारी खेती थोरै जमिनमा पनि गर्न सकिने भएकाले घर वरपर खेर गएको क्षेत्रलाई यसका लागि उपयोगमा ल्याउन सकिन्छ । गमलामा पनि सजिलै यसको खेती गर्न सकिने भएकाले पछिल्लो समय सहरी क्षेत्रमा बार्दली खेती राम्ररी फस्टाउदै गएको छ । साना किसानहरूलाई यसको खेती गर्न प्रोत्साहित गरे कृषि क्षेत्रमा टेवा पुग्न सक्छ । यसबाट राम्रो आम्दानी हुन सक्ने भएकाले साना उनीहरूको आर्थिक आर्थिक अवस्थामा सुधार ल्याउन सक्छन् । नेपाल कृषि प्रधान देश हुँदाहुँदै पनि फलफूल तथा तरकारी खेतीमा आत्मनिर्भर बन्न सकेको छैन । नेपालमा वर्षेनी अरबौं रकमको फलफूल तथा तरकारी भित्रिने तितो सत्य जस्तै बनेको छ । सम्बन्धित निकायले फलफूल तथा तरकारी खेतीमा विशेष जोड दिन जरुरी छ । 

(लेखक जनस्वास्थ्य र पोषणविज्ञ हुन्)