फुलेको फूल जसलाई बिरुवासहित काटेर सौन्दर्य प्रदान गरिन्छ भने त्यसलाई कटफ्लावर भनिन्छ्र । कटफ्लावरलाई कुनै उत्सव, पर्व तथा अवसरमा उपहार प्रदान गर्न, कुनै प्रदर्शनी, मेला, समारोह तथा होटलमा सजावटका लागि प्रयोग गरिन्छ । फूल विज्ञानअन्तर्गत पर्ने कटफ्लावरको व्यापार हाल संसारभरि बढ्दो छ ।
सामान्यत: फूलको आयु छोटो हुन्छ तसर्थ कतिपय देशले कटफ्लावर आन्तरिक खपतका लागि मात्र उत्पादन गर्छन् जस्तै भारत, चीन अनि अमेरिका । कतिपय देशले भने कटफ्लावर निर्यात गरेर प्रशस्त आर्जन समेत गर्दै आएका छन् । सन् २०१३ मा विश्वभर करिब करिब २० दशमलव ६ बिलियन डलरदेखि २१ दशमलव १ बिलियन डलरसम्मको कारोबार भएको पाइन्छ ।
संसारमा सबैभन्दा बढी कटफ्लावरको कारोबार हल्यान्डमा हुन्छ । हल्यान्डले सुरु–सुरुमा जर्मनीमा कटफ्लावर निर्यात गथ्र्याे भने अहिले धेरै देशमा पठाउँछ । कोलम्बिया र इक्वेडरले अमेरिकामा गुलाफको निर्यात बढी गर्छन् ।
कटफ्लावरका लागि उत्कृष्ट फूल
संसारमा देशअनुसार भिन्नभिन्न प्रकारका फूललाई कटफ्लावरका रूपमा प्रयोग गरिएको पाइन्छ । हाल संसारका प्रमुख १० फूललाई कटफ्लावर मानिन्छ । यसमा सनफ्लावर, वाइल्ड फ्लावर, लाइल्याक, कारनेसन्स्, अर्किड, लिली, टुलिप, प्राइमरोज, रोज तथा इरिस छन् ।
नेपालमा गत वर्ष १ करोड ३० लाख गोटा कटÏलावर उत्पादन भएको एक तथ्यांकले देखाएको छ । नेपालमा कटफ्लावरका रूपमा गुलाफ, कार्नेसन, जर्बेरा, केराउ फूल, ग्लाडी ओलस तथा केही मात्रामा अर्किड प्रयोग गरिएको पाइन्छ ।
कस्तो हुनुपर्छ कटफ्लावरका लागि फूल ?
सौन्दर्य प्रदान गर्ने, मिलेका र बिस्तारै फक्रने स्वभावका
मीठो वासना प्रदान गर्ने
लामो काण्डसहित फुल्ने
भाँडामा राख्दा लामो समयसम्म टिक्ने
व्यावसायिक प्रयोजनका हिसाबले कस्तो फूल उपयुक्त हुन्छ ?
धेरै उत्पादन लिन सक्ने
बजारमा लामो समयसम्म टिक्न सक्ने
बजारमा ताजा फूलका रूपमा र सुकेपछि पनि बिक्री गर्न सकिने
रोग तथा कीरा निरोधक जातहरू
ताप तथा तुषारो सहन सक्ने जातका फूल
काट्न तथा वितरण गर्न सजिलो हुने प्रजाति
लामो समयसम्म राख्न
गरिने उपाय
काण्डको जुन भाग तल वा सतहमा ठोकिन्छ उक्त भागको क्षेत्रफल अलि बढी हुनुपर्छ तसर्थ कोण आकारमा काट्नु राम्रो हुन्छ । हाँगामा भएका पात तथा काँडाहरू हटाउनुपर्छ ।
कटफ्लावरलाई सधै सफा पानी र भाँडोमा राख्नुपर्छ ।
कटफ्लावरलाई चिसो पानीमा राख्नुपर्छ तर टुलिप तथा डेफोडिल फूलमा यो नियम लागू हुँदैन ।
पात तथा फूल पनि पानीमा खसेर कुहिने खालको हुनुहँुदैन ।
चिया चम्चाको एक चौथाइ जति ब्लिचिङ पाउडर प्रतिलिटर पानीमा मिसाउनुपर्छ । यसो गर्दा ब्याक्टेरियाको वृद्धि हुन पाउँदैन । त्यस्तै एक चिया चम्चाजति चिनी एक लिटर पानीमा मिसाउँदा बिरुवालाई खाद्यतत्व प्राप्त हुन्छ ।
फूल राख्ने फूलदानीलाई ताप नजिकै वा तुषारो र सीधा प्रकाशमा राखे यसको आयु घट्छ ।
कटफ्लावरमा फल लाग्न दिनु हुँदैन किनभने फलले धेरै इथेलिन ग्याँस पैदा गर्ने हुँदा फूलको आयु छोटो हुन्छ ।
फूलदानीमा राखिएको पानी केही दिनको फरकमा फेर्नुपर्छ ।
अन्य हेरचाह
कट्फ्लावरलाई काटेपछि तुरुन्त पानीमा डुबाउनुपर्छ । ओइलिइसकेपछि भने पानीमा डुबाउनु हुँदैन । पानीमा दुबाउँदा काण्डको भित्री भागमा हावा पस्नु हँुदैन । हावा पसेपछि काण्डमा पानीको संचार हुन पाउँदैन र फूल चाँडै ओइलिन सक्छ । व्यावसायिक रूपमा अहिले कटफ्लावर उत्पादन गर्ने फर्म तथा व्यापारीहरूले व्यावसायिक फूलजन्य प्रिजरभेटिबहरूको प्रयोग गर्छन् । कटफ्लावरलाई विशेषत: चिसो ठाउँमा राख्नुपर्छ ।
एक–दुई घन्टासम्म चिसो ठाउँमा राख्दा यसबाट पानीको मात्रा क्षय हुनबाट जोगिन्छ । कटफ्लावरले धेरैभन्दा धेरै पानी ग्रहण गर्न त्यसको क्षमताको समेत विकास गर्न सकिन्छ । त्यसका लागि कटफ्लावरलाई १ सय १० डिग्री फरेनहाइटमा राख्नुका साथै फूलदानीमा रसायनसमेत हाल्नुपर्छ्र । यसो गर्दा बिरुवाले प्रशस्त पानी ग्रहण गर्छ र एक ठाउँबाट अर्को ठाउँमा लाँदा कम नोक्सान हुन्छ । कटफ्लावर राख्ने ठाउँमा भेन्टिलेसनको राम्रो व्यवस्था गर्नुपर्छ । कटफ्लावर नजिकै ताप, टेलिभिजन सेट वा अन्य रेडियेटर सामग्री राख्नु हुँदैन । फलफूल र कटफ्लावरलाई कहिल्यै सँगै राख्नु हुँदैन ।
विश्वमा कटफ्लावर निर्यात गर्ने प्रमुख दस राष्ट्र
१. हल्यान्ड : कुल कटफ्लावर निर्यातको ५२ प्रतिशत
२. कोलम्बिया : कुल कटफ्लावर निर्यातको १५ प्रतिशत
३. इक्वेडर : कुल कटफ्लावर निर्यातको ९ प्रतिशत
४. केन्या : कुल कटफ्लावर निर्यातको ७ प्रतिशत
५. बेल्जियम : कुल कटफ्लावर निर्यातको ३ प्रतिशत
६. इथोपिया : कुल कटफ्लावर निर्यातको २ प्रतिशत
७. मलेसिया : कुल कटफ्लावर निर्यातको २ प्रतिशत
८. इटाली : कुल कटफ्लावर निर्यातको १ प्रतिशत
९. जर्मनी : कुल कटफ्लावर निर्यातको १ प्रतिशत
१०. इजरायल : कुल कटफ्लावर निर्यातको १ प्रतिशत